Ανεμόμυλοι

Χάρη στην αιολική ενέργεια λειτούργησαν εκατοντάδες ανεμόμυλοι στον ελλαδικό χώρο, από τον 13ο μ.Χ. αιώνα στη Ρόδο και στην Κρήτη και στη συνέχεια σε άλλα νησιά του Αιγαίου Πελάγους με κυρίαρχες τις Κυκλάδες, για την άλεση σιτηρών, την άντληση  νερού, τον πριονισμό  ξύλων.

Οι ανεμόμυλοι υπήρξαν  ταπεινοί στυλοβάτες  της προβιομηχανικής    τεχνολογίας, άλλοτε χτισμένοι σε πλαγιές ή κορυφές λόφων και άλλοτε σε «γλώσσες» ακρωτηρίων.

Είδη  ανεμόμυλων  στην Ελλάδα

• Ταράλης κατακόρυφου άξονα ή ταβλόμυλος

Είναι ο παλαιότερος τύπος ανεμόμυλου που εμφανίζεται στην Ελλάδα και φαίνεται ότι προέρχεται από τον νερόμυλο.

Η ξύλινη πτερωτή είναι μέσα στο κτίσμα, το οποίο επομένως είναι μεγάλο και ογκώδες. Στα παράθυρα από τα οποία ο άνεμος έμπαινε στο κτίσμα για να κινήσει την πτερωτή υπήρχαν ξύλινα παραθυρόφυλλα, ώστε να μπορεί να μειωθεί η δύναμη του αέρα πάνω στην πτερωτή, αν χρειαζόταν. Η κίνηση της πτερωτής από τον άνεμο κινεί τον κατακόρυφο άξονα και με ένα σύστημα ξύλινων γραναζιών η κίνηση αυτή μεταδίδεται τελικά στις μυλόπετρες.

Όταν ο αέρας που φυσά δεν είναι ευνοϊκός για την κίνηση των πτερυγίων της πτερωτής, ο ανεμόμυλος αυτού του τύπου δεν μπορεί να λειτουργήσει.

Στο Κορθί της Άνδρου, στη  Σέριφο και την Κάρπαθο υπάρχουν ακόμα απομεινάρια από κτίσματα ανεμόμυλων τέτοιου τύπου.

• Ταράλης οριζόντιου άξονα

Ο  ανεμόμυλος  αυτός φαίνεται πως είναι μετεξέλιξη του ταράλη κατακόρυφου άξονα, έτσι ώστε το επίπεδο που ορίζεται από τα πτερύγια της πτερωτής να είναι κατακόρυφο και κάθετο στον άξονα.

Όταν ο αέρας που φυσά δεν είναι ευνοϊκός για την κίνηση των πτερυγίων της πτερωτής, ο ανεμόμυλος αυτού του τύπου δεν μπορεί να λειτουργήσει, αφού δεν υπάρχει και σε αυτόν η δυνατότητα αλλαγής της γωνίας πρόσπτωσης του αέρα πάνω στα πτερύγια.

Ταράληδες ανεμόμυλοι οριζόντιου άξονα είναι σπάνιοι στην Ελλάδα (Κάρπαθος).

• Αξετροχάρης ή  μονόπαντος ή  μονόκαιρος

Έχει σύστημα οριζόντιου άξονα – κατακόρυφων πτερυγίων, που όμως δεν μπορεί να περιστραφεί.

Επομένως, η λειτουργία του εξαρτάται από τη διεύθυνση του ανέμου που φυσά και γίνεται μόνο όταν ο άνεμος μπορεί να περιστρέψει την πτερωτή και τα πτερύγια.

Οι περισσότεροι ανεμόμυλοι τέτοιου τύπου βρίσκονται σήμερα στην Κρήτη, τη  Σίφνο και την Κάρπαθο.

• Ξετροχάρης ή πυργόμυλος

Ο πιο διαδεδομένος τύπος αλεστικού ανεμόμυλου στον ελληνικό χώρο και ιδίως στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά και την Κρήτη.
Τα πτερύγιά του μπορούσαν να περιστραφούν χειροκίνητα, ανάλογα με τη διεύθυνση του ανέμου, ώστε να γίνεται η καλύτερη δυνατή εκμετάλλευση της έντασης του ανέμου.

Το κτίσμα τού  ξετροχάρη μύλου ήταν κτιστό πέτρινο, συνήθως δίπατο με εσωτερική πέτρινη σκάλα και ξύλινα πατώματα, τύπου πύργου κυλινδρικού σχήματος (πυργόμυλος), με τη διάμετρο δηλαδή στην κορυφή ίση με τη διάμετρο στη βάση.

Δεν είναι ασυνήθιστοι πάντως ξετροχάρηδες ανεμόμυλοι τύπου κόλουρου κώνου, με τη διάμετρο δηλαδή στην κορυφή μικρότερη από τη διάμετρο στη βάση.

Τα ανοίγματα ήταν  συνήθως δύο:

η ξύλινη πόρτα εισόδου στο ισόγειο και ένα παράθυρο ψηλά, προσανατολισμένα στη διεύθυνση του ασθενέστερου ανέμου για την περιοχή. 

Η πέτρινη σκάλα βρισκόταν στην εσωτερική περιφέρεια και ακολουθούσε την καμπυλότητα του κτίσματος. 

Στον επάνω όροφο (ανώι) βρίσκονταν οι μυλόπετρες αρμοσμένες σε ξύλινο κατακόρυφο άξονα και τα απαραίτητα στοιχεία της ξυλομηχανής για τη μετάδοση της κίνησης από τα εξωτερικά πτερύγια στον οριζόντιο άξονα και από αυτόν στον κατακόρυφο άξονα που φέρει τις μυλόπετρες.

Στον μεσαίο όροφο (πατάρι) γινόταν η συγκέντρωση του αλέσματος και στο ισόγειο (κατώι) βρισκόταν συνήθως ο χώρος υποδοχής και αποθήκευσης.

Όταν ο μύλος ήταν έτοιμος να μπει σε λειτουργία, ο μυλωνάς ξεδίπλωνε το ένα πανί, σαν ειδοποιητήριο, για να πάνε οι χωρικοί τ’ αλέσματά τους στον μύλο.
Τότε τα μονοπάτια γέμιζαν με κάρα ή  γαϊδουράκια, φορτωμένα σε σακιά τον κόπο όλης της χρονιάς. Πολλές φορές, τη μεταφορά αναλάμβαναν οι γυναίκες του χωριού, κουβαλώντας τα σακιά πάνω στα κεφάλια τους.

Με τον ίδιο τρόπο κουβαλούσαν πίσω στο σπίτι το αλεύρι για το ψωμί της οικογένειας.

Από το άλεσμα, ο μυλωνάς κρατούσε το 10% ως αμοιβή, το λεγόμενο αξάι ή ξάι. Ο μύλος ήταν σε ετοιμότητα όλο το εικοσιτετράωρο.Ένας ανεμόμυλος μπορούσε να αλέσει 20-70 κιλά σιτηρών την ώρα, ανάλογα με την ένταση και τη φορά του ανέμου.

Ένας ανεμόμυλος κόστιζε πολύ περισσότερο από ένα σπίτι. Στα παλιά χρόνια ο μυλωνάς κατείχε μια ξεχωριστή θέση στην κοινωνία, όπως ιδιαίτερα σεβαστή ήταν και η λειτουργία του μύλου. Η παροιμία «αν είσαι και παπάς με την αράδα σου θα πας» γεννήθηκε στους μύλους, όπου τη σειρά προτεραιότητας την τηρούσαν με αυστηρότητα.